Hygiënebeleid en infectiepreventie

Kernbegrippen 

Hygiëneplan 

Een infectiepreventie beleid in een WZC begint bij een goed doordacht hygiëneplan. Een dergelijk plan bevat minstens een indicatie en frequentie van reinigen met water, detergent en desinfecteren en een taakverdeling. Immers, naast het schoonmaakpersoneel hebben ook de logistiek medewerkers, verzorgenden en verpleegkundigen hun aandeel in het realiseren van het hygiëneplan.

Overdrachtswegen en persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)

Overdracht van micro-organismen kan voorkomen worden door het steeds en onvoorwaardelijk toepassen van algemene voorzorgsmaatregelen zoals: handhygiëne, persoonlijke hygiëne, hoest- en nieshygiëne. Er bestaan drie wegen waarin micro-organismen kunnen worden overgedragen en voor elke weg is specifiek PBM wenselijk.

1. Contactoverdracht: overdracht van micro-organismen via direct contact met een besmet persoon of via indirect contact met omgevingsoppervlakken of materiaal van de persoon (vb. scabies). Het juist en persoonsgebonden dragen van handschoenen en een short met lange mouwen beschermen tegen contactoverdracht.
2. Druppeloverdracht: de overdracht van micro-organismen door de lucht via druppels die in de directe omgeving van de persoon neervallen (<1 meter). De besmetting gebeurt doordat deze druppels rechtstreeks door hoesten, niezen of spreken op het oog-, mond- of neuslijmvlies van de omstander terechtkomen wanneer die dicht genoeg bij de persoon staat (vb influenza). Een juist gedragen chirurgisch mondmasker beschermt tegen druppeloverdracht.
3. Aerogene overdracht: de overdracht van micro-organismen door de lucht via zeer kleine deeltjes, aerosolen (<5 micrometer), die zich over een lange afstand kunnen verplaatsen. De besmetting gebeurt door het inademen van deze zeer kleine druppels afkomstig uit de luchtwegen van een besmet persoon (vb tuberculose). Een juist gedragen respiratoir masker (FFP2) beschermt tegen aerogene overdracht.

Isolatie 

Wanneer een persoon besmet is met een micro-organismen kan het veroorloofd zijn om die tijdelijk en in nauwe overeenstemming te isoleren. In het WZC kunnen drie soorten isolaties voorkomen: contactisolatie, druppelisolatie, en combinatie van contact-druppelisolatie. De manier van isolatie staat voor elk type uitgelegd op de hygiënekaarten van het Agentschap Zorg en Gezondheid. De architectonische voorwaarden voor aerogene isolatie zijn (vaak) niet voorzien in een WZC. Bijgevolg worden bewoners in principe getransfereerd naar een ziekenhuis. Een WZC is een toonbeeld van een thuisvervangende situatie waarbij isolatiemaatregelen vaak moeilijk te realiseren zijn, of eigenlijk niet aan de orde horen te zijn. Daarom is het aangewezen om in een WZC meer de nadruk te leggen op infectiepreventiemaatregelen.

Vaccinatiebeleid 

Vaccinaties zijn een belangrijk middel in de strijd tegen ernstige infectieziekten. Het vaccinatiebeleid voor bewoners in een WZC is er in de eerste plaats op gericht om bewoners zelf te beschermen tegen bepaalde infectieziekten. Maar vaccineren is ook in het belang van de omgeving. Door zichzelf te laten vaccineren tegen bv. griep wordt de overdracht van het griepvirus naar medebewoners, zorgverleners en familie voorkomen. Elk vaccinatieprogramma streeft dus beide doelstellingen na.

Richtlijnen en adviezen 

• Het belangrijkste naslagwerk voor informatie en adviezen rond hygiënebeleid en infectiepreventie is het handboek ‘Infectiepreventiebeleid in Vlaamse woonzorgcentra’ (2020).
• De Hoge Gezondheidsraad geeft diverse adviezen rond vaccinatiebeleid voor volwassenen en ouderen, waaronder Influenza en COVID-19. 

Praktijkinstrumenten en educatiemateriaal 

Overdrachtswegen en persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) 

Om het belang van handhygiëne en PBM in woonzorgcentra onder de aandacht te brengen heeft het Vlaams Agentschap toegankelijk videomateriaal en informatiefiches ontwikkeld:

• Campagnevideo van het Vlaams Agentschap correct ontsmetten van handen 
• Campagnevideo van het Vlaams Agentschap correct handschoenen uittrekken 
• Informatiefiches basisprincipes handhygiëne
• Isolatiekaarten voor contact-, druppel en contact-druppel isolatie 
• 'Zorg en Welzijn: Infectiepreventie e-learning Platform' (ZWIeP)
• Campagnemateriaal COVID-19 specifiek
• Campagne urineweginfecties voor woonzorgcentra | Zorg en (zorg-en-gezondheid.be)

Ook op de Nederlandse website zorgvoorbeter.nl zijn meerdere korte kennisclips terug te vinden voor opleiding of navorming van zorgpersoneel, onder andere over het thema hygiëne.  

Vaccinatiebeleid 

• Vaccinnet is een bestel- en distributiesysteem voor vaccins die door de Vlaamse overheid ter beschikking gesteld worden aan artsen-vaccinatoren in het kader van haar programmatisch vaccinatiebeleid. 
• In het themadossier 'Vaccinaties' van Domus Medica vindt u overzichtelijke fiches ter ondersteuning van de toediening van verschillende vaccins. 

Implementatie van beleid algemeen

Om specialisten ouderengeneeskunde of andere projectleiders te ondersteunen bij het methodisch en op maat implementeren van kwaliteitsstandaarden heeft Verenso de 'handleiding Implementatie' ontwikkeld, bijvoorbeeld voor de richtlijn urineweginfecties. Ook voor CRAs kan dit stappenplan een leidraad zijn bij het opzetten en uitvoeren van een project.

Opleiding en navorming 

Online module Beleid infectiebeheer en antibiotica

Eén van de modules van de CRA-basisopleiding gaat expliciet in op het opzetten en uitvoeren van een beleid infectiebeheer en antibiotica. In deze module worden de zes hoofdstukken uit het handboek 'Infectiepreventie in Vlaamse woonzorgcentra' op dynamische wijze uitgelegd en getoetst. De module is ook toegankelijk voor niet-CRAs

E-learning Antimicrobial Stewardship: A competency-based approach WHO

Deze gratis online cursus geeft clinici de kennis en hulpmiddelen om hun gebruik van antibiotica in de dagelijkse klinische praktijk te verbeteren. Aan de hand van casusvoorbeelden belicht de cursus hoe antimicrobiële stewardship principes kunnen worden toegepast op veelvoorkomende klinische scenario's. De cursus biedt een referentiekader voor de bestrijding van antimicrobiële resistentie in de klinische praktijk en inspireert om een voorvechter van antimicrobiële stewardship te zijn.

(Zelf)kennistest preventie van urineweginfecties

De anonieme bevraging van het BAPCOC stelt u in staat uw kennis mbt de preventie van urineweginfecties (UWI) te testen aan de hand van zes verschillende aspecten: 1) de diagnostiek, 2) de indicaties, 3) de materiaalkeuze, 4) de plaatsing van een urethrale katheter, 5) de zorg bij aanwezigheid van een urethrale katheter, en 6) de zorg bij het verwijderen van een urethale verblijfskatheter.

Leeslijst 

Wetenschappelijke artikelen en handboeken

• Het handboek ‘Infectiepreventiebeleid in Vlaamse woonzorgcentra’ (2020).
• De HALT-3 studie van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid onderzocht de zorginfecties en antimicrobieel gebruik in Belgische woonzorgcentra.
• Leroy Roos, Christiaens Wendy, Maertens de Noordhout Charline, Hanquet Germaine. Proposals for a more effective antibiotic policy in Belgium. Health Services Research (HSR). Brussels. Belgian Health Care Knowledge Centre (KCE). 2019. KCE Reports 311.
• Van Buul, L.W. How to IMPACT antibiotic prescribing? A contribution to antibiotic stewardship in long‐term care. 2015. VU University. 

Websites 

• www.zorg-en-gezondheid.be/per-domein/ouderenzorg
• www.verenso.nl 
• www.zorgvoorbeter.nl